Tijelo Hane Jašarević početkom novembra prošle godine  pronađeno je u šahtu u naselju Mahala, kod Sapne. Zadavljena je, utvrđeno je u nastavku istrage. Tridesetdvogodišnju Edinu Odobašić, iz Bihaća, suprug je ubio u centru tog grada 11. oktobra 2023.. Na mezarju u Tuzli 16. novembra iste godine sahranjena je Miraleme Mehmedović koju je ubio suprug… Veliki broj medija o ovom slučaju femicida izvještavao kao o „porodičnoj tragediji“, a bh. zakonodavstvo ovakve slučajeve ubistva ili pokušaja ubistva ne tretira kao femicid ili pokušaj femicida već se počiniocima najčešće izriču blaže kazne, uz olakšavajuće okolnosti. U nedostatku adekvatnih zakonskih mjera, žene se ne osjećaju sigurno

Piše: Amina Izmirlić Ćatović

Iako se u Bosni i Hercegovini sve češće dešavaju slučajevi najekstremnijeg nasilja nad ženama, gdje je počinilac najčešće partner ili neki drugi član porodice, a koji nerijetko završe i ubistvom, u našoj državi ovi slučajevi nisu okarakterisani kao slučajevi femicida.

Šta je femicid?

Postoji više definicija pojma „femicid“, a jedna od njih definiše femicid kao rodno zasnovano ubistvo, ubistvo žene zato što je žena, odnosno mizogino ubijanje žena koje vrše muškarci, motivisano mržnjom prema ženama, prezirom, kao i osjećanjem vlasništva i nadmoći.

Femicid je prepoznat u zakonodavstvu nekoliko država Latinske i Južne Amerike, dok nijedna država članica Evropske unije nema zakonsku definiciju femicida, mada neke zemlje EU prepoznaju rodne motive iza ubistava žena u svojim zakonima, kao, naprimjer, zbog mržnje na temelju spola.

Iako postoje određeni međunarodni dokumenti koji sadrže mehanizme za zaštitu žena, poput Konvencije Vijeća Evrope o sprečavanju i borbi protiv nasilja nad ženama, poznatije kao Istanbulska konvencija, oni se u praksi ne primjenjuju u potpunosti.

I susjedne zemlje bilježe velik broj ubistava i pokušaja ubistava žena, a Vlada Republike Hrvatske je prošle godine odbila prijedlog da se femicid uvrsti u Kazneni zakon, navodeći da „iskazuje potpuno povjerenje u hrvatsko sudstvo da će cijeniti činjenicu da je počinitelj postupao motiviran mržnjom na temelju spola kao otegotnu okolnost“.

Stanje u BiH i značaj Istanbulske konvencije

S obzirom na činjenicu da femicid nije univerzalno definisana pravna kategorija, pa samim tim ni pravosuđe Bosne i Hercegovine ne poznaje ovaj termin, a ne postoje ni zvanični podaci o broju ubistava ili pokušaju ubistava žena, do njih se najčešće dolazi iz medija. Prema podacima do kojih je došla Agencija za ravnopravnost spolova BiH, u Bosni i Hercegovini u periodu od 2015. do 2020. godine ubijeno je 56 žena, dok je tokom prošle godine, sudeći prema medijskim izvještajima, ubijeno bar njih deset.

Iako zakoni u BiH predviđaju mjere zaštite ženama žrtvama nasilja, te se mjere ne sprovode u praksi, a bh. zakonodavstvo ovakve slučajeve ubistva ili pokušaja ubistva ne tretira kao femicid ili pokušaj femicida već se počiniocima najčešće izriču blaže kazne, uz olakšavajuće okolnosti.

U analizi AIRE centra o praksama sudova u procesuiranju femicida i pokušaja femicida u Bosni i Hercegovini navodi se da je najveći broj krivičnih djela izvršen u domu žrtve, „što potvrđuje rezultate prethodnih istraživanja o nasilju prema ženama, koja pokazuju da je za ženu najnebezbjednije mjesto upravo njen dom“, dok je „čak 20,6% krivičnih djela izvršeno na radnom mjestu žrtve, što pokazuje veliku drskost i bezobzirnost učinioca, kao i povećanu društvenu opasnost izvršenih krivičnih djela“. Osim toga, učinioci su „na različite načine izvršavali najteža krivična djela“ i „načini izvršenja u većini slučajeva pokazuju veliku brutalnost i svirepost prema žrtvi“.

Istanbulska konvencija, kao najdalekosežniji međunarodni sporazum ove vrste, zalaže se za „nultu toleranciju na ovaj oblik nasilja“, a okosnicu Konvencije čine sprečavanje nasilja, zaštita žrtava i krivično gonjenje prijestupnika.

Bosna i Hercegovina je 2013. godine postala šesta zemlja članica Vijeća Evrope koja je ratificirala Konvenciju, čime se obavezala na poduzimanje zakonodavnih i drugih mjera radi osiguranja pravnog, institucionalnog i organizacionog okvira za prevenciju nasilja nad ženama, zaštitu žrtava nasilja te kažnjavanje počinioca nasilja. Ipak, Vijeće ministara BiH je tek 2015. godine donijelo Odluku o usvajanju Okvirne strategije za provedbu Istanbulske konvencije za period 2015-2018, a obaveze, osim državnih, imaju i entitetski resori.

Informacije o aktivnostima poduzetim u posljednjih nekoliko godina ukazuju na to da je dolazilo do određenih opstrukcija u radu iako su se provodile određene aktivnosti u cilju smanjenja nasilja i bolje zaštite žena od nasilja. Tako je nakon formiranja Odbora za praćenje provođenja i izvještavanje po Istanbulskoj konvenciji i femicidu u Bosni i Hercegovini 2019. godine zabilježeno negodovanje institucija iz Republike Srpske zbog toga što je formiranje ovog odbora, kako su naveli, „zadiranje u nadležnosti Republike Srpske“.

Iz Agencije za ravnopravnost spolova BiH istakli su da su „od ratifikacije Istanbulske konvencije uloženi značajni napori na usaglašavanju pravnog okvira u oblasti rodno zasnovanog nasilja“. Dodaju da je Krivični zakon RS uveo izvjestan broj novih krivičnih djela u cilju provedbe Istanbulske konvencije, „uključujući genitalno sakaćenje žena, prisilnu sterilizaciju, proganjanje, seksualno uznemiravanje i prisilni brak“, kao i da je „u fazi Nacrt zakona o izmjenama i dopunama Krivičnog zakona Federacije BiH, koji će biti usklađen s Istanbulskom konvencijom“. Iz ove agencije ističu i da Agencija u narednom periodu planira nastavak rada i otvaranje dodatnih kriznih / referentnih centara u skladu sa standardima Istanbulske konvencije.

Reakcije javnosti

Nakon slučaja ubistva žene Edine Odobašić, iz Bihaća, koje je počinio njen suprug u oktobru ove godine, ovaj je problem ponovo stavljen u fokus, te su u nekolicini bosanskohercegovačkih gradova održani protesti protiv femicida.

U vezi s tim oglasio se i državni parlamentarac Saša Magazinović koji je istakao da će definisanje femicida kao posebnog krivičnog djela s posebnim kaznama biti prvi zakonski projekat na kojem će raditi „u novom mandatu, zajedno sa organizacijama za zaštitu ženskih prava“, te je dodao da je „do sada vlast ignorisala i pitanja i inicijative“ na ovu temu.

Da je ova tvrdnja tačna, svjedoči i arhiva poslaničkih pitanja i odgovora na zvaničnoj web-stranici Parlamentarne skupštine BiH, gdje je moguće pronaći poslaničko pitanje zastupnika Magazinovića upućeno ministru pravde BiH Josipu Grubeši o tome da li je u dosadašnjem razmatranju izmjena Krivičnog zakona BiH femicid tretiran kao krivično djelo. Odgovor Ministarstva pravde BiH, odnosno ministra Grubeše nije moguće pronaći, a i sam je Magazinović u više navrata  potvrdio da je ovo ministarstvo „ignorisalo ovu temu“.

Osim što ovo pitanje nije zakonski uređeno, evidentni su pasivnost i nedostatak političke volje da se ovaj problem prepozna, ali i pasivnost samih institucija koje u određenim slučajevima ne reaguju pravovremeno. Također, primjetno je da određeni broj medija na neprikladan način izvještava o slučajevima femicida, najčešće navodeći da se radi o „porodičnoj tragediji“ ili „porodičnim problemima“, čime relativiziraju ovaj problem.

Tako je u slučaju ubistva žene Miraleme Mehmedović, iz Tuzle, sredinom novembra 2022. godine veliki broj medija o ovom slučaju femicida izvještavao kao o „porodičnoj tragediji“. Osim toga, fokus je gotovo u potpunosti stavljen na počinioca krivičnog djela, a mnogi mediji nisu naveli ni ime Miraleme Mehmedović.

Iako su događaji iz oktobra doveli do protesta građana/ki u nekoliko bh. gradova, nakon čega je nekolicina političkih aktera obećala intenzivirati rad i poduzeti aktivnosti kada je tema sprečavanja i inkriminisanja femicida u BiH u pitanju, u samo mjesec zabilježeno je nekoliko slučajeva ubistva žena. Jedan od tih slučajeva je i ubistvo Hane Jašarević, iz Sapne, koju je, prema navodima medija, ubio sin. Jašarević se, prema riječima komšija, obraćala nadležnim institucijama za prinudnu hospitalizaciju sina i zaštitu od porodičnog nasilja.

Brutalna ubistva koja su se danas dogodila u Gradačcu potvrđuju da se nije mnogo promijenilo. Nermin Sulejmanović iz Gradačca  ubio  je svoju supugu a snimak ubistva objavio je na Instagramu. Poznat je odranije policiji, a službama se za pomoć obraćala i supruga. Stručnjaci tvrde da se zločin mogao prevenirati s obzirom na dosje koji je Nermin Sulejmanović imao - od prijave za ugrožavanje sigurnosti, napada na policajca, trgovina drogom, fizički napadi...

Ostaje da se vidi da li će bosanskohercegovačka vlast  konačno imati sluha i senzibiliteta kako bi se pristupilo izgradnji sistemskih rješenja u vezi s ovim problemom – kao i mediji i nadležne institucije. Evidentno je da je, osim potrebe da pojam „femicid“ postane dio zakonodavstva, potrebno istovremeno raditi kako na prevenciji femicida, tako i na edukaciji i samih građana/ki, koji mogu prijaviti nasilje kojem svjedoče, službenika/ica, kojima se svjedoci ili žrtve obrate tim povodom, ali i medija, koji bi o ovakvim temama trebali izvještavati profesionalno i uočiti da se radi o veoma ozbiljnom društvenom problemu, a ne senzaciji.

(Istinomjer za magazin Start BiH)