Piše: Emir Imamović Pirke

Iako je temeljito mrtav već pune 44 godine, Josip Broz Tito je od životne važnosti za savremeno srpsko, u konkretnom slučaju srbijansko, društvo i njegovo, uslovno, vrlo uslovno rečeno, suočavanje sa kratkim i krvavim dvadesetim vijekom.

Prošlost dolazi

To što historija nije crno-bijela u detaljima – u temeljnim postavkama, međutim, jeste jer, eto da se kaže ako se mora, ne mogu žrtve biti krive za vlastite prerezane vratove, niti oni što se brane ne mogu biti krivi zato što su napadnuti – ne znači da se u današnjoj Srbiji pokušava sva učiniti sivom, sasvim suprotno: decenijama traju procesi u kojima je izjednačavanje kolaboracionista iz Drugog svjetskog rata i Titovih partizana bilo prelazna faza u zamjeni njihovih povijesnih rola i civilizacijskih pozicija. Zato, zapravo, i nije čuđenja vrijedna inicijativa gradonačelnika Beograda, demobilisanog vaterpoliste i skupljača slika sa presuđenim ratnim zločincima, Aleksandra Šapića, da mrtvog Tita deložira iz Kuće cvijeća i u ispražnjeni prostor useli sjećanje na one čija je uloga u borbi protiv fašizma jednaka ulozi Teritorijalne odbrane Bosne i Hercegovine u tursko-ruskim ratovima za Krim. Drugačije, jednostavnije, kraće rečeno, nje, te uloge, nema.

„Pokrenuću inicijativu da Josipa Broza vratimo tamo u Kumrovec odakle je došao, a da Kuća cveća bude mesto gde će počivati najveći srpski velikani, da to bude muzej srpske istorije. Ne radi se ovde o tome da neko želi da uništi taj objekat, ili da zaboravi na taj period naše istorije. Mi nikada ne treba da zaboravimo na period komunističke istorije, zato što je on jedan od najpogubnijih za srpski narod. Miloševića smo sahranili kao kanarinca, čak ni na groblju nije sahranjen, a ovaj nam leži evo ovde na Dedinju“, rekao je Šapić u dva-tri odvojena istupa u kojima se pokazao kao izvanredan proizvod procesa reanimacije i glorifikacije četništva.

Prošlost ne prolazi

 „Jedno od ključnih pitanja u interpretacijama Drugog svetskog rata u Srbiji je odnos između partizanskog i četničkog pokreta. Posle prvih pokušaja zajedničkog delovanja protiv okupatora, ubrzo je došlo do sukoba između četnika i partizana, njihovog međusobnog rata, kao i do saradnje četnika sa Nemcima, već od novembra 1941. godine. Građanski rat uticao je na slabljenje oba pokreta, izazvao stradanja civilnog stanovništva u Srbiji i brutalizaciju okupacionog sistema. Upravo zbog toga je i socijalističkim i postsocijalističkim vlastima bilo veoma važno da se naglasi ko je bio odgovoran za ovaj sukob, koji je prvi počeo. U udžbenicima iz socijalističkog perioda navodi se da su četnici izazvali građanski rat, napadom na partizansku Užičku republiku, u novembru 1941. godine. Ovaj podatak je istorijski tačan, iako je i pre toga bio manjih sukoba između dve strane, ali oni nisu bili takvog obima da se mogu smatrati početkom građanskog rata. Sukob je punim intenzitetom počeo Mihailovićevom naredbom od 31. oktobra 1941. godine da četničke jedinice napadnu Užičku republiku, što se i dogodilo već sutradan“, piše sjajna beogradska historičarka, doktorica Dubravka Stojanović, u knjizi „Prošlost dolazi“, objavljenoj u kultnoj Biblioteci XX vek prošle godine i nanovo štampane već nekoliko puta.

U istom djelu, čiji je podnaslov „Promene u tumačenjima prošlosti u srpskim udžbenicima istorije 1913–2021.“, Stojanović, uz ostalo, objašnjava tranziciju plivača loptača u navijača koljača: „Sa promenom odnosa prema četnicima posle 2000. godine, došlo je do promene odgovora na pitanje ko je kriv za početak građanskog rata. Da bi se to postiglo promenjena je i hronologija. U jednom udžbeniku početak sukoba pomeren je na kraj oktobra 1941. godine, na čarke koje su prethodile četničkom napadu na Užice, koji se inače u istoriografiji ne smatra početkom građanskog rata, lako se u ovom udžbeniku spominje Mihailovićev napad na Užičku republiku iz novembra te godine, autorima udžbenika je bilo od ključne važnosti da se skine odgovornost sa četnika i da se naglasi da su ipak partizani prvi počeli građanski rat, čime se, već u tumačenju njegovih pokretača, krojila negativna slika NOB-a. Analiza načina na koje su predstavljene pobede i porazi u srpskim udžbenicima u toku poslednjeg veka pokazala je da je sa pojavom nacionalizma u politici istorije došlo do dramatičnog preokreta. Od pobedničkog narativa, koji je sa ponosom krasio sve generacije školskih knjiga objavljenih od vremena Balkanskih ratova do devedesetih godina 20.veka prešlo se na gubitnički narativ. Zbog nacionalističke potrebe da se stvori psihološka osnova za revanšizam, udžbenici istorije su, od devedesetih godina 20.veka, počeli srpsku istoriju da prikazuju kao niz poraza i propuštenih prilika.“

Prošlost, dakle, traje

Nije Aleksandar Šapić, ne treba lagati, prvi koji je skupio hrabrost da krene u juriš na Maršala umrlog prije nego je beogradski gradonačelnik bio u stanju upamtiti bilo šta – rođen je, naime, prvog jula 1978. – kao što nije, bez obzira na poziciju, najuticajniji. Kidisali su na Kuću cvijeća i Vojislav Šešelj još 1991. godine i sa navlas istim zahtjevom, te opozicioni političar, bez nauci poznatog razloga postojanja, Boško Obradović. I on je, samo na početku ovog stoljeća, tražio da se Tita deložira i da mu se nekako organizuje prevoz do Kumrovca. Šešelj je, međutim, bio najmaštovitiji: donio je glogov kolac na Dedinje i spremao se da ga zabije u stare kosti kako se, je li, „Broz ne bi povampirio“.

Svi su oni, i Šešelj i Šapić i Boškić – kako Obradovića, bez imalo simpatija, zove najbolji pisac srpskog jezika Svetislav Basara – tek povremeni glasnogovornici revizionističkog procesa čiji je otac Dobrica Ćosić – u Drugom svjetskom ratu politički komesar Jastrebarskog partizanskog odreda, a u svim kasnijim ideolog zla – za života akademik i autor rečenice koja pokazuje kako nacionalističkoj Srbiji nije sporna samo kasnija, jugoslavenska, interpretacija događaja od 1941. do 1945., već sve propuštene prilike da se „srpski svet“ raširi i definira državnim granicama zapadnijim, daleko zapadnijim od Drine. Ta rečenica glasi: „Prvi svetski rat je bio poraz.“

Narativ o krivom čitanju onoga što je bilo i posljedičnom novom, navodno ispravnom, nije ekskluzivan samo za Srbiju, ali nije nigdje tako masovan i, što je jedino gore, kapilaran. Na manifestacijama obilježavanja važnih datuma iz Drugog svjetskog rata četnici su, i to u najboljem slučaju, ravnopravni s partizanima, sudski procesi kojima su Mihailović i njegova bagra presuđeni su formalno i pravno poništeni, četničke insignije svugdje su, od pijačnih tezgi do predizbornih skupova, masovnije od partizanskih, zavijanje četničkih hitova odavno nije zvučna kulisa provincijskih birtija i ravnogorskih derneka pod šubarama… „Na koncertu povodom srpske Nove godine, priređenom 13. januara ove godine u beogradskoj velikoj koncertnoj dvorani Kolarac, pjevačko društvo po imenu Srbski pravoslavni pojci, u pratnji bubnja, otpjevalo je četničku budnicu 'Spremte se, spremte, četnici'“, piše Sinan Gudžević u zagrebačkim „Novostima“.

Ono što je započelo negiranjem činjenica, pa postalo službena „istina“, u međuvremenu je nadograđeno tezama od kojih je najbenignija ona o pogrešnom skretanju na povijesnoj raskrsnici, a najodvratnija o tajnom hrvatsko-komunističkom planu koji je imao dvije faze. U prvoj su partizani spašavali Srbe od ustaških kama kako bi ih, kao, u drugoj mogli sami, postepeno istrijebiti ili istjerati iz famoznih srpskih zemalja koje se nalaze od Kosova do Karlovca, dakle tamo gdje se prvo dogodio poraz koji traži osvetu i u osveti – pobjedu.

„Slavljenje rata ključan je sastojak patriotskog vaspitanja, a glorifikacija pobeda je tu da bi se i buduće generacije ohrabrile za takve poduhvate. To dovodi do toga da nastava istorije više liči na predvojničku obuku, na pripremu za buduće ratove nego što leči od prethodnih ratnih trauma“, piše doktorica Stojanović u spomenutoj, važnoj knjizi koja slijedi misao slovenskog filozofa Slavoja Žižeka o neizvjesnoj prošlosti na Balkanu, prošlosti koja, kada se učini neizvjesnom, nagovještava budućnost koja nije svijetla, ali zato može biti krvava do lakata.