Politika / Kuda vodi radikalizam

Evropski revizorski sud objavio je krajem maja 2018. tematski izvještaj na temu “Suzbijanje radikalizacije koja vodi do terorizma“ u kojem je zaključeno da je “Evropska komisija uzela u obzir potrebe država članica, ali uz određene nedostatke u koordinaciji i evaluaciji”, da je potrebno više pažnje usmjeriti na programe (de)radikalizacije u zatvorima kao i da je “vrlo komplicirano u potpunosti utvrditi troškove suzbijanja radikalizacije”.

Revizori su ocjenjivali rezultate politika i programa koji su finansirani sredstvima iz fondova Evropske unije u razdoblju od 2014.

Države članice EU nadležne su za nacionalnu sigurnost, što uključuje i borbu protiv terorizma, zatim za osmišljavanje i provedbu nacionalnih mjera za suzbijanje radikalizacije “fenomena u kojem osobe prihvataju ekstremističke ideologije i ponašanja koji ih mogu navesti na počinjenje terorističkog čina”.

Evropska komisija pruža finansijsku podršku kroz četiri fonda - Fond za unutarnju sigurnost, program Obzor 2020. (Horizon 2020), program Pravosuđe, program Erasmus+ i Evropski socijalni fond (ESF). Evropski revizori su utvrdili da su “postojali određeni nedostatci u koordinaciji i evaluaciji”.

“Radikalizacija nije postavljena kao poseban cilj nijednog od navedenih fondova ili programa”, navodi se u ovom izvještaju.

Kao mogućnost za postizanje više sinergije, navedeno je korištenje sredstava koja se inače dodjeljuju zemljama za osposobljavanje nastavnika iz programa Erasmus+ ili projekata osposobljavanja zatvorskih službenika iz programa Pravosuđe ili komponente Policija Fonda za unutrašnju sigurnost. Revizori su naglasili da je najprije potrebno “poboljšati okvir za cjelokupnu koordinaciju mjera za suzbijanje radikalizacije”. Osim toga potrebno je i “intenzivirati praktičnu potporu stručnjacima iz prakse i donositeljima politika u državama članicama” pod čim se podrazumijeva poboljšanje komunikacije između stručnjaka i onih koji kreiraju politike.

Vijeće EU-a je 2005. donijelo Strategiju EU-a za borbu protiv terorizma koja se temelji na četiri stupa.

Prvi je sprječavanje koje podrazumijeva “uklanjanje uzroka radikalizacije i vrbovanja terorista. Drugi je “zaštita građana i infrastrukture povećanjem nivoa sigurnosti na granicama, u prometu i na ključnim infrastrukturnim lokacijama”. Kao jedna od mjera navedeno je i ulaženje u trag terorista, onemogućavanje njihovog kretanja, komunikacije, finansiranja, ometanje mreža podrške te njihov kazneni progon. Četvrti stup je odgovor na napade, odnosno upravljanje posljedicama. Nakon terorističkih napada u zemljama EU-a unaprijeđen je program sigurnosti.

“U Evropskom programu sigurnosti iz 2015. godine (…) naglasak je stavljen na sprječavanje radikalizacije i uklanjanje prijetnje koju predstavljaju strani teroristički borci”, podsjeća se u ovom izvještaju. Pri tome je naglašeno da je “suzbijanje radikalizacije ključan sastavni dio borbe protiv terorizma”.

“Većina osumnjičenika koji se povezuju s nedavnim terorističkim napadima u Evropi evropski su državljani koji su radikalizirani”, navodi se u posljednjoj analizi provođenja Evropskog programa sigurnosti koja je objavljena u junu 2017. U svojoj posljednjoj informaciji Evropska komisija opisuje niz socijalnih “faktora poticanja” (marginalizacija i isključenost) i ideoloških “faktora privlačenja” (npr. osobe koje regrutuju teroriste zloupotrebljavaju vjerske sadržaje kako bi opravdale nasilje).

Internetska teroristička propaganda suzbija se, naprimjer, u okviru jedinice EU-a za prijavljivanje neprihvatljivog internetskog sadržaja (EU IRU) pri EVROPOL-u čiji je budžet u 2017. bio 4,5 miliona eura, Internetskog foruma EU-a i Evropske mreže za strateško komuniciranje.

“U dogovoru s državama članicama, naglasak se stavlja na islamističku terorističku propagandu koja se širi preko granica”, navodi se u izvještaju Evropskog revizorskog suda.

Što se tiče uklanjanja terorističkog internetskog sadržaja, prema podacima Evropske policije (EVROPOL) koji su se našli i u revizorskom izvještaju, od 1. jula 2015. do 1. jula 2016. godine evropska policija prijavila je 9.789 takvih sadržaja od čega je uklonjeno 8.949. Od 1. jula 2016. do 1. jula 2017. godine prijavile su 20.174 takva sadržaja od čega je uklonjeno 16.143 ili 80 posto.

Osim u olakšavanju prepoznavanja radikaliziranih osoba kroz razmjene informacija, Evropska komisija podupire i “izlazne strategije”, odnosno projekte “udaljavanja od radikaliziranih okruženja”, rehabilitacije i deradikalizacije kroz program Pravosuđe.

Revizori su proveli i anketu u stalnim predstavništvima zemalja članica pri EU-a, a većina ispitanika je ocijenila da je relevantnost potpore od 64 do 80 posto. Gotovo svi su naveli da je Evropska komisija danas aktivnija nego prije pet godina.

S druge strane, belgijske vlasti su, naprimjer, navele da bi se i pitanje glavnih medija trebalo uključiti u politike borbe protiv radikalizacije i terorizma “kako bi se potaknulo razmatranje uloge medija ne samo u poticanju osoba da napuste Evropu i uključe se u sukobe u Siriji, nego i u doprinosu polarizacije društva, što može uzrokovati napetosti i dovesti do radikalizacije”.

“Komisija je 2014. raspisala poziv na podnošenje prijedloga za projekte koji će se finansirati iz komponente 'Policija' Fonda za unutrašnju sigurnost. Poziv je raspisan kako bi se pronašlo rješenje za dva prioriteta: sprječavanje radikalizacije i izradu izlaznih strategija. Međutim, finansirani su samo projekti u vezi s prvim prioritetom”, naglasili su revizori u svom izvještaju.

Tako je 18 država članica EU-a u svoje je nacionalne programe uključilo posebne mjere za suzbijanje radikalizacije. Belgija je, naprimjer, finansirala i projekte čija je svrha bila povećati osviještenost o radikalizaciji u zatvorima.

“Za planiranje i izvještavanje u vezi s različitim fondovima EU-a zadužene su različite glavne uprave. Naprimjer, Glavna uprava za obrazovanje i kulturu zadužena je za koordinaciju projekata finansiranih sredstvima programa Erasmus+, dok je Glavna uprava za pravosuđe i zaštitu potrošača zadužena za koordinaciju projekata finansiranih sredstvima programa Pravosuđe. Glavna uprava za migracije i unutrašnje poslove ima glavnu ulogu u izradi okvira politike Komisije i praćenje njegove provedbe. Međutim, do 2017. nije postojao okvir za koordinaciju svih mjera EU-a za borbu protiv radikalizacije kojim bi se omogućilo prepoznavanje moguće sinergije među fondovima”, naglasili su evropski revizori u svom izvještaju.

Revizori su kao neke od zamjerki naveli da potencijali pojedinih postojećih programa nisu iskorišteni u potpunosti te da ne “Evropska komisija ne obavlja evaluaciju ukupnog uspjeha u postizanju ciljeva politike”. Jedan od takvih nedovoljno iskorištenih programa je Mreža za osvješćivanje o radikalizaciji (RAN). Revizori navode da u okviru RAN-a zatvorski stručnjaci iz EU-a (čuvari, nastavnici i socijalni radnici) raspravljaju od 2011. godine, a da je Evropska komisija tek 2015. pokrenula posebne mjere finansirane iz EU programa/fondova za rješavanje tog pitanja.

“Slijedom toga, ne postoji cjeloviti izvještaj koji bi obuhvaćao troškove i postignuća mjera za borbu protiv radikalizacije koje su finansirane sredstvima EU-a. Ta se pitanja obrađuju u različitim izvještajima u kojima se opisuje što je poduzeto, umjesto da se mjeri uspjeh u postizanju ciljeva politike”, naglasili su revizori. U izvještaju se navodi i da su se kod projekata suzbijanja radikalizacije “često mjerila postignuća u pogledu količine provedenih aktivnosti (tj. broja održanih sastanaka ili sastavljenih dokumenata), a ne djelotvornost mjera čija je svrha spriječiti terorizam”.

Evropska komisija je u odgovoru, između ostalog, prihvatila sve preporuke, s tim što je navela i da se vrši evaluacija svih financiranih programa te da bi bilo “vrlo komplikovano u potpunosti utvrditi troškove suzbijanja radikalizacije”.

“Nakon donošenja Komunikacije o radikalizaciji 2014. Komisija je pozvala države članice da u svoje nacionalne programe kao prioritet za finansiranje uključe izradu izlaznih strategija (gdje spada pitanje radikalizacije u zatvorima, opa.a.)”, naveli su iz Evropske komisije.