Lopare su u žižu javnosti dospjele nakon protesta, peticija, akcije ekoloških udruženja zbog navodnih priprema otvaranja rudnika litijuma. Vlast tvrdi da sada nema uvjeta za koncesiju, a građani su spremni braniti svoj kraj i ognjišta do kraj

Piše: Ljubo LJUBOJEVIĆ (Interview.ba)

Lopare, varošica na istoku BiH, sa oko 16.000 stanovnika, prije rata bila je svrstavana među izrazito nerazvijenije opštine, iako je tada imala nekoliko fabrika iz oblasti prerade drveta, metaloprerađivačke i hemijske industrije.

Poslije rata gotovo sve fabrike su ugašene, uglavnom zbog grešaka u privatizaciji, a Majevičanima je ostalo da se snalaze kako znaju i umiju. Dobar broj njih egzistenciju je pronašao u dijaspori, u Švicarskoj, Austriji, Njemačkoj, a nemali broj Loparčana ostao je da životari na Majevici, baveći se oskudnom poljoprivredom, stočarstvom i eksploatacijom šume.

Turizam ili rudarstvo?

Prije nekoliko mjeseci Lopare su dospjele u žižu domaće i evropske javnosti zbog pripreme za navodno otvaranje rudnika litijuma.

Uslijedili su protesti, peticije, aktiviranje ekoloških udruženja. Narod je spontano reagovao i izrazio svoje nezadovoljstvo.

Inače, geolozi su utvrdili da je područje Majevice, opštine Lopare i opštine Ugljevik bogato rudom litijuma, sve više traženog u industriji za proizvodnju litijumskih baterija za električne automobile i mobilne telefone.

Geološka istraživanja

Prije desetak godina, u 2012. godini, vršena su geološka istraživanja bora, litijuma, natrijuma, stroncijuma, kalijuma i prateće asocijacije elemenata na području Mjesne zajednice Lipovice, koja pripada opštini Lopare.

Preduzeće “Lithimum Balkan”, doo Lopare, osnovano u avgustu 2010. godine u Loparama, a navodno se radilo o kanadskoj kompaniji koja je formirala svoju ispostavu u Loparama,  vršilo je geološka istraživanja litijuma i bora  u selu Lipovice na Majevici.

Sa Vladom Republike Srpske potpisali su tada i ugovor o dodjeli koncesije na tri godine. Ugovor o koncesiji kasnije je sporazumno raskinut i od tog posla nije bilo ništa.

U najnovija geološka istraživanja tokom 2020. godine u selima Labucka i Kozjak uključila se kompanija iz Švicarske “Arcore AG” koja priprema dokumentaciju neophodnu za dodjelu koncesije za eksloataciju mineralnih sirovina. Ova kompanija je dobila odobrenje Vlade RS za geološka istraživanja na području ove opštine.

Mještani traže obustavu otvaranja rudnika

Mještani Lopara i ekološka udruženja na skupu održanom 15. februara ove godine tražili su obustavu projekta koji se odnosi na otvaranje rudnika litijuma na Majevici.

Iz inicijative “Zaštitimo Majevicu” proistekla je jasna poruka: “Ne prihvatamo da se lokalnoj zajednici oduzima pravo na rudarenje i ukine mogućnost da lokalna zajednica vrši procjenu uticaja na životnu sredinu”.

Oni tvrde da to i predviđa novi nacrt Zakona o geološkim istraživanjima koji je Skupština RS usvojila krajem prošle godine.

Ministar industrije, energetike i rudarstva u vladi RS Petar Đokić decidno je izjavio nakon ovog protesta na Majevici da kompanija “ Arcore AG” nije podnijela zahtjev za dodjelu koncesije u cilju eksploatacije rude nikla.

On je dodao da u ovom trenutku ne postoje ni formalni uslovi da bi se vodio koncesioni postupak. Inače, pomenuto ministarstvo nadležno je za izdavanje dozvola za istraživanja rude i dodjelu koncesija.

Majevica bogata rudama

Prema preliminarnim procjenama  resursa, na području Lopara nalazi s eoko 2,4 miliona tona litijum karbonata i približno 33,1 milion tona borne kiseline.

Profesor doktor Neđo Đurić, direktor Tehničkog instituta u Bijeljini, kaže da mu je poznato da su u u proteklim godinama obavljena geološka istraživanja na području Majevice, ali da šira stručna javnost o tome vrlo malo zna.

– Ne istražuje se samo litijum i bor, već i druge rude na Majevici. Svojevremeno je jedna kompanija iz Australije bila zainteresovana za istraživanje litijuma  na Majevici. Naša javnost o tome svemu najviše saznaje iz novinskih članaka, a oni koji istražuju često i zloupotrebljavaju te podatke, prodajući ih na Londonskoj berzi. Naravno da sve to zahtijeva angažovanje stručne javnosti i organizovanje stručnih rasprava koje bi dale meritoran sud o rezervama, mogućnosti eksploatacije i uticajima na prirodnu sredinu i zdravlje ljudi – ističe profesor Đurić.

 Ima li litijuma i u Semberiji?

U ovdašnjoj javnosti  prije dvije godine pomenuta je i mogućnost postojanja rude litijuma u Suvom Polju, selu smještenom između Bijeljine i Ugljevika, na području bijeljinske opštine.

Prema tvrdnjama mještana, uglavnom orijentisanih na poljoprivrednu proizvodnju, malo ko uopšte i zna šta je litijum i za šta se sve može koristiti.

Podsjećanja radi, Kompanija “Rodon” iz Bijeljine, koja se bavi inženjerstvom i tehničkim savjetovanjem, tražila je krajem 2021. godine saglasnost za ispitivanje postojanja rude litijuma u Suvom Polju kod Bijeljine, ali je Gradska uprava odbila njihov zahtjev za izvođenje detaljnih geoloških istraživanja litijuma i bora na području ovog semberskog sela. U rješenju koje je Gradska uprava tada dostavila Kompaniji “Rodon” navedeno je da nemaju dovoljno informacija, niti odgovarajući pravni osnov za izdavanje tražene saglasnosti.

Ko stoji iza “Projekta Lopare”?

Početkom 2021. godine Slovenci su uložili oko dvanaest miliona KM u otkopavanje litijuma u Republici Srpskoj, objavio je svojevremeno banjalučki portal Capital.

– Pet firmi, iza kojih stoji slovenački biznismen Andrej Rautner, uložilo je milione maraka u osnivanje preduzeća za rudarstvo “Rudnik litijuma” u Laktašima, koje bi se bavilo istraživanjem i eksploatacijom rude litijuma na istoku Republike Srpske – objavljeno je.

Najavljena građanska neposlušnost

U međuvremenu su se u priču o istraživanjima i eventualnoj eksploataciji litijuma na Majevici uključile i neke političke stranke, jasno iscrtavajući granicu preko koje se ne može prelaziti, najavivši korištenje svih oblika građanske neposlušnosti, prije svega proteste u svim oblicima širom Republike Srpske.

Rado Savić, načelnik opštine Lopare,  decidan je u stavu da treba poštovati volju građana Lopara i da se ne smije dozvoliti otvaranje rudnika litijuma na Majevici.

– Protesti i peticija koju je potpisalo 3.700 stanovnika naše opštine su bili prva faza naše borbe. Poslanicima u narodnoj skupštini RS uputili smo i tekst deklaracije o protivljenju otvaranja rudnika  litijuma. U slučaju negativnog ishoda za naše zahtjeve, ne isključujemo ni organizovanje koalcije više opština  i puno veće proteste – izjavio je Savić.

Ne žele da budu pokusni kunići

Majevičani kažu da je problem i to što ovakvog rudnika nema u Evropi, pa ni oni ne žele da budu pokusni kunići u svemu tome.

Anđelko Delić, poznati majevički vodeničar, zaljubljenik u Majevicu, kaže da su Majevičani spremni da se i svojim tijelima i životima suprotstave dolasku rudarskih mašina u Lopare.

– Živjeli smo mi i do sada bez rude litijuma. Digli smo se na noge, aktivirali su se i mladi ekolozi iz udruženja “Čuvari Majevice”. Svi smo mi protiv rudnika litijuma. Kada bi se ovdje počela kopati ruda, nama više ne bi bilo opstanka na ovim prostorima. Uništili bi nam ono malo izvora pitke vode što je ostalo na Majevici – upozorava Delić.